A estraña realidade que estamos a vivir
provocada pola pandemia do coronavirus semella propia dunha película de
ciencia-ficción. Parece como se, de
súpeto, estiveramos inmersos nun mal soño que supera todas as nosas fantasías máis
inquietantes. Esta reflexión colectiva
sobre a irrealidade que se converteu na nosa realidade cotiá relaciónase co
concepto de distopía.
Para
entendermos o significado de distopía ou realidade distópica cómpre aclarar
previamente o sentido da palabra utopía.
Esta refírese a un mundo ideal,
unha situación ou sociedade perfecta pero que é considerada como un
proxecto irrealizable ou imposible de levar a cabo. É a representación imaxinativa dunha
sociedade futura exenta de todo tipo de adversidade ou contrariedade. Ao
concepto de utopía oponse o de distopía que se concreta basicamente como unha
sociedade onde impera o sufrimento, unha realidade indesexable. Ambas poden
relacionarse coa análise de determinadas estruturas sociais nun determinado
contexto pero dende perspectivas moi diferentes. A utopía é a realidade soñada e a distopía a
temida.
De
onde veñen estes conceptos?
A
palabra utopía, que provén do grego e significa literalmente “non hai
lugar” foi acuñada por Tomás Moro, un
pensador e teólogo renacentista que describe na súa obra homónima (Utopía, 1516) unha
sociedade idílica e pacífica, unha proxección do Estado ideal. O concepto de
utopía aparece normalmente asociado a unha realidade inalcanzable ou imposible
de realizar.
O
termo distopía tamén denominado antiutopía é bastante máis recente. O seu significado relaciónase
co de “mal lugar”. O primeiro uso coñecido da palabra produciuse nun discurso
no Parlamento Británico en 1868. A primeira ficción distópica apareceu en 1921
cando o autor ruso Yeygeni Zamiatin publica a súa obra Nosotros. Nela
presenta unha sociedade privada de liberdades
onde a ciencia e a tecnoloxía están ao servizo do poder que escraviza a
humanidade.
As distopías
concíbense como avisos límite das actuais convencións sociais e das posibles
dexeneracións futuras. Frecuentemente son advertencias sobre o perigos
potenciais que poden chegar a presentar certas ideoloxías, condutas ou
prácticas como o consumismo, a dependencia tecnolóxica, o avance da
robotización... Desde o punto de vista literario son moi comúns dentro do
subxénero da ciencia ficcíón.
A
continuación unha selección de distopías dende as pioneiras
(consideradas xa verdadeiros clásicos da literatura e do cinema) ata as
máis recentes.
